१. नेपालमा नागरिकता वितरण नेपाल नागरिकता एेन, २००९ र नागरिकता नियमावली, २०१५ को लागु भएपछि सुरू भएको हो। यसको मतलब नेपालमा नागरिकता वितरणको इतिहास ६५ वर्ष हाराहारीको छ।
२. वि.सं. २०३२ पछि मात्र नेपाल सरकारले नागरिकसँग नेपाली नागरिकता प्रमाणपत्र हुनुपर्नेे आवश्यकता ठानेर नागरिकताको टोली खटाएको थियो।
३. २०४६ को परिवर्तन (प्रजातन्त्र पुनर्बहाली) अगाडि नेपालका नागरिकहरूले नागरिकता प्राप्त गर्नु नि ठूलै उपलब्धी जस्तो हुन्थ्यो। अझै भनाैँ लाखाैँ नेपाली नागरिकता बिहिन थिए।
४. नागरिकता वितरण वा नागरिकताको चर्चा आउनासाथ सरकारले टोली खटाएर नागरिकता वितरण गरेको र धेरै विदेशी(भारतीय)लाइ नागरिकता दिएको कुरा उठ्छ। यो आँकडा ५० लाखको भनेर प्रचार गरिन्छ।
५. पहिलेको व्यवस्थामा नागरिकता प्राप्ती सहज थिएन, प्रजातन्त्र पुनर्बहालीपछि सरकारले नागरिकलाइ सहजता प्रदान गर्दै नागरिकता प्रदान गर्न सुरू गर्यो। गाउँगाउँमा टोली खटाउने र सहज ढंगमा नागरिकता दिने काम पटकपटक भयो।
६. टोलीले दिइएको भनेको ५० लाख नागरिकतामध्ये सबै तराइमा दिइएको होइन। पहाडी क्षेत्रमा २८ लाख जति र तराइ मधेशमा २२ लाख जति भन्ने तथ्याङ्कहरू बाहिर आएका छन्।
(प्रशासनिक सेवालाइ सहजता प्रदान गर्न गरिएका यस्ता कामलाइ लिएर नकारात्मक टिप्पणी गर्नु कति वाञ्छनीय होला ?)
७. मधेश मूलका नागरिकलाइ भारतीय वा भारतीय मूलको देख्ने दृष्टिदोष पहाडी समुदायमा रहि आएको छ। यसैलाइ राष्ट्रवादको जलप बनाइँदैछ।
(यही कारण हो नेपालमा बहुल राष्ट्रवादको चर्चा हुन थालेको। एकै देशमा दुइ वा बढी राष्ट्रवादको आवश्यकता किन पर्दछ त नत्र ? यसलाइ समाधान गर्न सके एकल राष्ट्रवादमा नै देश अगाडि बढ्नसक्छ। सबै नेपाली नागरिकको एउटै राष्ट्रियता भएपछि एकै राष्ट्रवाद हुनुपर्दछ।)
८. १५ वर्ष अगाडिसम्म त पहाडमा नि नागरिकता नपाउनु, लिन अनेक सङ्घर्ष गर्नपर्नु, नागरिकता प्राप्ती नै संसारकै ठूलो चिज भए जस्तो अवस्था थियो। ति समस्याहरू समाधान गर्न खटिएका नागरिकता टोलीले धेरै नै सहजता पारेको कुरामा कसैको नि दुइमत नहोला। तिनै समयमा नेपालभर गरेर ५० लाख माथिले नागरिकता प्राप्त गरेका हुन्।
९. कुनै पनि मानिस नागरिकता-विहिन रहनुपर्ने अवस्था आउनुहुन्न। नेपालमा नै रहेका, लामो समयदेखि बसोबास गरेका तर नागरिकता प्राप्त नगरेकाहरूलाइ समस्यामा पारिनुहुन्न। राज्यबाट पाउने सुविधाको लागि नागरिकता चाहिन्छ, र नेपालका खास नागरिक नागरिकताको अधिकारबाट बञ्चित हुनुहुन्न।
१०. अन्त्यमा, हामीलाइ डर विदेशीले नागरिकता पाउँछन् कि भनेर हो भने निम्न कुराहरूमा कडाइ गराैँः
क) वैवाहिका नागरिकता (महिला र पुरूष दुवैका लागि समान व्यवहार होस्)को लागी निश्चित समयावधी तोक्ने
ख) विदेशी नागरिकलाइ नागरिकता प्रदान गर्न कडाइ
ग) जालझेल गरेर, झुट बोलेर, घुस खुवाएर नागरिकता लिन खोज्ने वा लिएको प्रमाणित भएका व्यक्तिलाइ कडा कारवाही गर्ने। यसगरी यस्तो कर्ममा संलग्न हुने कर्मचारी, साक्षीलाइ कडा कारवाही गर्ने।
घ) विदेशी नागरिकसँग विवाहितका सन्तानलाइ दिइने नागरिकताको लागि कडाइ गर्ने।
